MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1982 27 Að fyrirbyggja krabbamein eftir dr. Jón Óttar Ragnarsson dósent Nú er álitið að um 30—40% alls krabbameins í körlum og um 60% í konum eigi rætur að rekja til rangs mataræðis. Til samanburðar eru um 25% alls krabbameins rak- in til reykinga. Mikið er Tjallað um krabbamein þessa dagana i fjölmiðlum og er það að vonum. Af því tilefni er rökrétt að draga saman helstu at- riði um þá þætti mataræðis sem geta átt sök á allt að helmingi alls krabbameins í landinu. Það sem neytendur vilja fá að vita um krabbamein er einkum tvennt: (1) Hvaða möguleika hef ég ef ég fæ (eða geng með) sjúk- dóminn og (2) hvernig get ég kom- ist hjá því að fá hann? Það leið aldarfjórðungur frá því að ljóst var að beint sam- band var á milli reykinga og lungnakrabbameins þar til h tf- ist var handa við að uppfraeða almenning fyrir alvöru. Krafan um „fullnaðarsönnun" varð til þess að aragrúi mannslífa fór í súginn. Þetta má ekki endurtaka sig á sviði mataræðis. Við sem erum að rannsaka tengsl mataræðis og krabbameins stöndum í sömu sporum og þeir sem rannsökuðu reykingar og lungnakrabba fyrir aldarfjórðungi. Munurinn er sá að neytendur láta ekki bjóða sér það lengur að þekkingu, sem þegar er komin fram, sé haldið leyndri þar til að „fullnaðarsönnun" fæst ef lík- urnar eru yfirgnæfandi. Krabbamein og umhverfi Krabbamein, eins og aðrir hrörnunarsjúkdómar, eiga einkum rætur að rekja til umhverfisins. Talið er að allt að 90% af öllu krabbameini megi rekja til um- hverfis og lífshátta. Þeir umhverfisþættir sem mestu máli skipta eru, eins og áður var nefnt, í fyrsta lagi rangt mataræði, í öðru iagi reykingar og í þriðja lagi aðrir umhverfisþætt- ir. Stóra spurningin er því þessi: Hvernig getum við skapað mann- eskjulegt umhverfi sem um leið verndar okkur gegn þessum og öðrum hrörnunarsjúkdómum sem mest hrjá íbúa iðnríkjanna? Krabbamein og áróður Öflugasta vopnið gegn krabba- meini, sem og öllum öðrum sjúk- dómum sem rekja má til lifshátta mannsins, er markviss áróður byggður á vísindalegum rökum, í fjölmiðlum og skólakerfi. Á sínum tíma fóru meira en 20 dýrmæt ár í súginn á sviði reyk- ingavarna. Hið sama má ekki gerast með tengsl mataræðis og krabbameins. Öll sú þekking verður að berast til neytenda jafnóðum. Vísindamenn eru ekki sér- fræðingar ráðnir til þess ein- göngu að leiðbeina stjórnvöldúm og stjórnmálamönnum, heldur og ekki síður til að þjóna hags- munum almennings milliliða- laust þegar svo ber undir. Mataræði og krabbamein Rannsóknir sýna í fyrsta lagi að samband er á milli ofneyslu á fitu og krabbameins í vissum líffærum, þ.á m. í brjóstum, blöðruhálskirtli og síðast en ekki síst í ristli. Rannsóknir sýna í öðru lagi að samband er á milli krabbameins í maga og ofneyslu á pækilsöltuðum og reyktum mat, en í slíkri fæðu eru m.a. nítro-sambönd sem eru krabbameinsvaldandi. Rannsóknir sýna íþriðja lagi að skortur á vissum bætiefnum í fæði stuðlar að krabbameini í ýmsum líffærum, þ.á m. krabbameini í lungum, maga, vélinda, þvag- blöðru o.n. Þau bætiefni sem verka vernd- andi gegn ýmsum tegundum krabbameins eru karotín (mynda A-vítamín í líkamanum) og A-vítamin, C-vítamín, E-vítamín og selen. Án efa koma fleiri bæti- efni við sögu. Þá sýna rannsóknir að áfeng- isneysla, einkum þegar hún fer saman með sígarettureykingum, getur stuðlað að lifrarskemmd- um og þannig rutt æxlismyndun í lifur braut. Jón Óttar Ragnarsson FÆDA OG HEILBRIGÐI í fimmta og síðasta lagi er nú talið ólíklegt að trefjaefni sem heild verki sem vörn gegn rist- ilkrabbameini, heldur séu frekar að verki ákveðin trefjaefni (m.a. í heilhveiti). Að fyrirbyggja krabbamein Rannsóknir sýna, svo ekki verður um villst, að til þess að fyrirbyggja krabbamein verður neytandinn að reyna að skapa sér sem heilsusamlegast um- hverfi í víðtækustu merkingu þess orðs. í fyrsta lagi verður hann að borða heilsusamlegt fæði. í öðru lagi verður hann að forðast reyk- ingar af öllu tagi. í þriðja lagi verður hann að huga að öðrum umhverfisþáttum. Mestu máli skiptir þó að það fæði sem helst veitir vernd gegn krabbameini er í öllum aðal- atriðum sams konar fæði og veitir mesta heilbrigði og vellíð- an almennt séð. Hvers konar fæði? Allar upplýsingar um hollt fæði sem hafa komið fram í þessum þáttum fram að þessu standast þegar farið er að ræða um komst sem einkum spornar við krabbameini. f fyrsta lagi er nú ljóst að ís- lendingar verða að draga veru- lega saman seglin í fituneyslu, ekki lengur vegna hjartasjúk- dóma eingöngu, heldur einnig vegna krabbameinshættu. I öðru lagi verða þeir að draga verulega úr neyslu á reyktum og pækilsöltuðum mat í því skyni að minnka hættuna á skaðlegum áhrifum N-nítóso-sambanda (myndast frá saltpétri eða reyk- efnum). í þriðja lagi þurfa íslenskir neytendur að auka til muna neyslu á garðávöxtum og jafn- fram að átta sig á að ekki eru allir garðávextir jafngildir í þessu tilliti. Sérstaklega er mikilvægt að þeir neyti sem mest garðávaxta sem eru auðugir af karotíni (A-víta- míngjafi), C-vítamíni, E-vítamíni og öðrum vítamínum og nauðsyn- legum steinefnum. Ia>ks þurfa þeir að auka enn neyzlu á trefjaefnum, ekki síst þeim trefjaefnum sem koma úr grófu korni og heilhveiti. Ráð til almennings 1. Skerðið nú þegar Btuneysluna um fjórðung með því að draga úr neyslu á bjúgum og pyls- um, viðbiti og með því að hætta alveg að djúpsteikja mat og að mestu fistusteikja mat. Nú eru það ekki aðeins kransæðarnar, heldur og líka krabbameinið sem hafa ber í huga. 2. Dragið úr neyslu á pæklisöltuð- um og reyktum mat, þ.á m. beikoni, bjúgum, pylsum, hangikjöti og saltkjöti og skinku og aukið um leið til muna neyslu á fersku og frystu kjöti. í staðinn fyrir reyktan fisk notið ferskan og frystan fisk. 3. Aukið til muna neyslu á karot- ín-ríkum garðávöxtum, en það eru einkum garðávextir með gulum, rauðum eða dökkgræn- um vef. I þessum flokki eru m.a. gulrætur, tómatar, grænkál, rósakál, brokkoli, paprika, salat o.m.fl. 4. Aukið neyslu á C-vitamínríkum garðávöxtum, en það eru eink- um allir sítrusávextir, allt kálmeti, allar rófur, hreðkur og næpur og ber, að ógleymd- um kartöflum. Gætið þess að skemma ekki C-vítamínið við matreiðslu, þ.e. notið gufu- suðu eða, ef grænmetið er soð- ið í vatni, látið suðu koma upp áður en þvi er stungið í pott- inn. Best er að borða garð- ávextina hráa. 5. Aukið neyslu á selen-ríkum mat, en í þeim flokki eru allar sjávarafurðir, t.d. sjávarfisk- ur. 6. Dragið úr neyslu á orkuþrung- um og bætiefnasnauðum mat, t.d. hreinni fitu, sælgæti og öðru sætmeti og síðast en ekki síst áfengi, sérstaklega sterkum áfengum drykkjum. Vegur lagður fram hjá vondu brekkunni á Bláfjallavegi Á MÁNUDAG mun Vegagerðin hefja framkvæmdir á Bláfjallavegi, í þeim tilgangi að losna fyrir veturinn við erfiða og bratta brekku, sem hefur verið farartálmi í snjó og hálku og stöðvað umferð skíðafólks í fjöllin, auk þess sem bílar hafa runnið þar út af. Verður lagður um eins km langur sveigur austur fyrir bröttu brekkuna, þannig að brattinn verði ekki meiri en 5—6 gráður í stað 11—12 gráðu halla og ætti þessi farartálmi þá að vera úr sögunni, að því er formaður Biáfjalla- nefndar, Elín Pálmadóttir, tjáði Mbl. í gær. — Það var okkur Bláfjallanefndarfólki mikil ánægja, og þá um leið væntanlega öllu skíðafólki, að hægt var að útvega fé í þessa framkvæmd á svo skömmum tíma fyrir veturinn, sagði Elín. En allir lögðust á eitt, þing- menn Reykjaneskjördæmis brugðust vel við og komu því í kring og Vega- gerðin fer í þetta fyrirvaralítið. Elín sagði að menn hefðu alltaf haft áhyggjur af þessari háu brekku eftir að svo mikill fjöldi fólks fór að sækja inn á skíðaland- ið. Á undanförnum árum hefur vegurinn inn í Bláfjöll verið smá- hækkaður, nú síðast í sumar frá Eldborginni og upp að bílastæðun- um. Og með lagfæringu á háu brekkunni er stórum áfanga náð og öryggið mikið aukið. Ætti ekki að koma fyrir í vetur að bílalestin stöðvaðist þarna fyrir neðan, þeg- ar fyrstu bílar renna til og stöðv- ast. Þessa sömu daga eru starfs- menn Bláfjallafólkvangs að ljúka við að reisa skemmu fyrir nýjan troðara.sem annars hefði þurft að geymast úti, en það er mikið óhagræði þegar byrja þarf að troða snemma á morgnana. Ný siolalyfta næsta vetur Lyftukostur Bláfjallanefndar hefur ekki aukist nú, en ein drátt- arlyftan verið færð til, til að fá hana í meiri nýtingu. En nefndin hefur leitað eftir og fengið heimild til að bjóða nú strax út nýja stóla- lyftu í Suðurgili. Er þá ætlunin að reisa lyftuna næsta sumar, svo að hún verði komin í gagnið haustið 1983. Þetta verður sennilega svip- uð lyfta og sú sem er í Kóngsgili, en Suðurgilið veitir möguleika á mýkri skíðabrekkum og þá að- gengilegri fyrir fleiri. Þetta er eitt af þremur stærstu giljunum, sem hægt er að nýta í fjöllunum og mun góð lyfta þar því dreifa skíða- iðkendum og auka lyftuafköstin mjög mikið, að því er Elín sagði. En skíðafélögin Ármann, Breiða- blik og Fram eru með ágætan lyftukost að auki. Skíðamiðstöðin, sem aðeins var hægt að opna í vor, verður nú tek- in í notkun strax og nægilegur snjór er kominn, svo að hægt er að opna svæðið, sagði Elín, og verður það gífurlegur aðstöðumunur fyrir skíðaiðkendur í vetur, því þar verður hægt að fá veitingar, auk þess sem snyrtiaðstaða er allt önnur en var. Og ekki síst að nú er komið þarna stórt og rúmgott hús- rými, sem er mikið öryggisatriði þegar íslenzkt hriðarveður skellur á, eins og gerist þarna í fjöllunum og þá hægt að veita þessum fjölda húsaskjól. EAvarA Ingólfsson Saga um ástir unglingsára BÓKAUTGÁFA Eskunnar hefur gefið út skáldsöguna Birgir og Ásdis eftir Eðvarð Ingólfsson. Á bókarkápu segir, að Birgir og Ásdís sé „eldhress skáldsaga um ástir unglingsáranna, fyrsta barn- ið, sambúðina og mörg þau vanda- mál, sem henni geta fylgt". Eðvarð Ingólfsson er 22ja ára og er þetta hans þriðja skáldsaga. Rit um 100 ár Hólaskóla HÁTÍDARNEFND Bændaskólans á llólum ákvað á fundi sínum 31. október 1981 að gefa út rit til að minnast hundrað ára afmælis skól- ans og var Sölvi Sölvason ráðinn til að annast það verk. Bókin kemur út nú um mánaðamótin og verður 286 blaðsíður að stærð, prýdd fast að 100 myndum af ýmsu tagi. Meginefni bókarinnar skiptist í fjóra kafla; Þættir úr sögu Hóla- skóla, Skólalíf, Úr skólablöðum og I Hólaskóla. I síðasta þættinum minnast 12 fyrrum nemendur Hólaskóla dvalar sinnar á Hólum. Þeir eru, útskriftarár í svigum: Brynjólfur Eiríksson frá Skata- stöðum (1895), Eiður Guðmunds- son á Þúfnavöllum (1906), Björn Jónsson í Bæ (1922), Jónas Pét- ursson á Lagarfelli (1932), Magnús H. Gíslason á Frostastöðum (1934), Helgi Jónsson Grænavatni (1942), Sigríður Ágústsdóttir Stóra-Kroppi (1951), dr. Stefán Aðalsteinsson frá Vaðbrekku (1951), Bjarni Böðvarsson Þinghól (1958), Pétur Ó. Helgason Hrana- stöðum (1967), Gunnþórunn Ing- ólfsdóttir Króki í Norðurárdal (1976), og Bjarni Stefán Konráðs- son Frostastöðum (1982). Að auki eru í bókinni inn- gangskafli um búskap og samfélag og skrá um mannanöfn. Þeir sem hug hafa á að eignast bókina og ekki hafa þegar gerzt áskrifendur geta haft samband við skólann. SPURÐU NÁNAR ÚT 1 - 18354 gata tromluna 50% vatnsspamaðinn 40% sápuspamaðinn 25% tímaspamaðinn efnisgæðin byggingarlagið lósíuleysið lúgustaðsetninguna lúguþéttingttna ytra lokið demparana þýða ganginn stöðugleikann öryggisbúnaðinn hitastillinguna spamaðarstillingar taumeðferðina hægu vatnskælinguna lotuvindinguna þvottagæðin ....... jFOmx HÁTÚNI 6A • SÍMI 24420

Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48